Uchylenie zaświadczenia A1 przez ZUS
Zaświadczenie A1 wydawane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako tzw. instytucję właściwą potwierdza fakt obowiązywania polskiego ustawodawstwa w odniesieniu do pracowników delegowanych do innego kraju Unii Europejskiej. Zaświadczenie A1 ma więc charakter deklaratoryjny, nie tworzy prawa, a jedynie potwierdza podlegania systemowi zabezpieczenia społecznego. Formularz A1 jest wiążący dla instytucji ubezpieczenia społecznego i sądów pozostałych państw członkowskich.
Kiedy możliwe jest uchylenie zaświadczenia A1?
Zaświadczenie A1 może zostać wycofane gdy instytucja innego państwa członkowskiego zakwestionuje ten dokument. Organ który wydał formularz A1 zostaje wtedy poinformowany przez instytucję ubezpieczeniową kraju przyjmującego, że zostały ustalone okoliczności uzasadniające wycofanie tego formularza. W takim przypadku zaświadczenie A1 pozostaje jednak ważne albowiem może uchylić je tylko organ, który je wydał, zagraniczna instytucja nie rozstrzyga więc w przedmiocie jego uchylenia, a robi ZUS. Instytucja innego państwa członkowskiego kwestionująca podstawy wystawienia zaświadczenia, zwraca się więc do organu który zaświadczenie wydał z wnioskiem o jego weryfikację w ramach procedury dialogu, której celem jest ustalenie, czy zaświadczenie A1 zostało wydane zasadnie. W takim przypadku organ który wydał zaświadczenie, przeprowadza postępowanie wyjaśniające. Dodatkowo, co należy podkreślić, zaświadczenie A1 może zostać uchylone w również w wyniku postępowania wyjaśniającego lub kontroli samego ZUSu.
W obu przypadkach, uchylenie zaświadczenia A1 nastąpi, gdy postępowanie wyjaśniające ZUSu lub kontrola wykaże, że dowody bądź oświadczenia złożone przez wnioskodawcę na potrzeby wydania zaświadczenia A1 były niezgodne ze stanem faktycznym lub doszło do zmiany okoliczności, na podstawie których wydano formularz A1, przez co jego dalsze utrzymywanie nie jest uzasadnione.
Wycofanie zaświadczenia A1 może również nastąpić na wniosek samego ubezpieczonego, pod warunkiem zaistnienia okoliczności faktycznych uzasadniających jego wycofanie.
Skutki uchylenia zaświadczenia A1
Warto w tym miejscu wspomnieć o skutkach uchylenia zaświadczenia A1. Uchylenie zaświadczenia A1 powoduje bowiem wyłączenie osoby z polskiego systemu zabezpieczenia społecznego z okresem wstecznym, co z kolei przedkłada się konieczność złożenia odpowiednich dokumentów ubezpieczeniowych oraz konieczność zgłoszenia do systemu zabezpieczenia społecznego innego państwa członkowskiego. Ponadto taka osoba musi liczyć się z koniecznością ewentualnego zwrotu otrzymanych świadczeń…
Rozstrzygnięcie w przedmiocie wycofania zaświadczenia A1
Wycofanie zaświadczeń A1 następuje w formie decyzji administracyjnej. Od takiej decyzji przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w trybie art. 83 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Zarówno w przypadku gdy inna instytucja ma uzasadnione wątpliwości co do wydanego przez ZUS dokumentu oraz w sprawie w której postępowanie zostało wszczęte na wniosek strony lub z urzędu, decyzja w takich przypadkach rozstrzyga w dwóch kwestiach: wycofuje wydane przez ZUS zaświadczenie A1 oraz stwierdza niewłaściwość polskiego ustawodawstwa.
Zaświadczenie A1 – niepokojące stanowisko Rzecznika
Na marginesie odnosząc się do kwestii podważania zaświadczenia A1 wskazać należy na stanowisko Rzecznika Generalnego Trybunału Sprawiedliwości UE H. S. Øe z 11 lipca 2019 r. w sprawach połączonych C-370/17 i 37/18 Vueling Airlines, dotyczące ww. zasady ogólnej trwałości A1.
Zgodnie z niepokojącym stanowiskiem wyrażonym w Opinii Rzecznika, sąd przyjmującego państwa członkowskiego mógłby być uprawniony do odmowy uwzględnienia poświadczenia A1, jeżeli na podstawie obiektywnych elementów stwierdzi, że zostało ono uzyskane lub powołano się na nie w sposób noszący znamiona oszustwa. W stanowisku Rzecznika znalazło swoje odzwierciedlenie orzecznictwo TSUE, np. sprawa C-359/16 Altun, w której Trybunał sformułował tezę, iż w przypadku „oszustwa” sądy krajowe mogą „nie uwzględnić” zaświadczenia A1 wydanego dla pracownika delegowanego w innym państwie członkowskim UE. Trybunał przy tym zaznaczył, że kwestionować zaświadczenia A1 mogą jedynie sądy (a nie np. urzędy) państw przyjmujących.
Istnieje ryzyko, że takie stanowisko może być w przyszłości wykorzystanie jako narzędzie do kwestionowania zaświadczeń A1.